ATEX staat voor de Franse woorden ATmosphères EXplosibles en omvat vrijwel alles wat te maken heeft met explosiegevaar.
Explosies op de werkvloer komen vaker voor dan gedacht. Ze zijn niet altijd desastreus, maar een aantal malen per jaar hebben ze dramatische gevolgen: ze kunnen aanzienlijke materiële en economische schade en/of persoonlijk letsel toebrengen. De Europese Commissie heeft daarom regels opgesteld om veilig te kunnen werken op werkplekken waar een kans op explosies aanwezig is. Deze regels zijn vastgelegd in de Richtlijnen ATEX 153 en ATEX 114 (voorheen ATEX 137 en ATEX 95). De werkgever is op grond van de Arbowet verplicht een beleid te voeren dat erop gericht is de werknemers te beschermen tegen explosiegevaar. Om veilig te kunnen werken dienen arbeidsmiddelen, apparaten en beveiligingssystemen te zijn ontwikkeld conform de Richtlijn ATEX 114. Deze Richtlijn is in Nederland opgenomen in het Warenwetbesluit Explosieveilig Materieel. Het ATEX-systeem is ontwikkeld om bedrijven die in hun dagelijkse werkzaamheden te maken krijgen met explosieve atmosferen op een objectieve manier te toetsen en te certificeren.
Explosies kunnen in verschillende vormen voorkomen:
Gasexplosies
Nevelexplosies
Stofexplosies
| Branche | Voorbeeld Explosie Risico | |
|---|---|---|
 |
Chemische Industrie | In de chemische industrie worden brandbare gassen, vloeistoffen en vaste stoffen in diverse processen omgezet en verwerkt. Bij deze processen kunnen explosieve mengsels ontstaan. |
 |
Vuilstortplaatsen en weg- en waterbouwkunde | Op vuilstortplaatsen kunnen explosieve vuilstortgassen ontstaan. Opdat deze niet ongecontroleerd kunnen ontsnappen en eventueel tot ontsteking komen zijn uitgebreide technische maatregelen noodzakelijk. Er kunnen zich explosieve gassen van verschillende bronnen ophopen in slecht geventileerde tunnels, kelders, enz. |
 |
Energiecentrales | Uit stukkolen die in combinatie met lucht niet-explosief zijn, kan door transport, vermaling en droging kolenstof ontstaan, dat explosieve stof/lucht- mengsels kan vormen. |
 |
Afvalverwerkingsbedrijven | Bij afvalwaterbehandeling in waterzuiveringsinstallaties kunnen de gistingsgassen die ontstaan, explosieve gas/luchtmengsels vormen. |
 |
Gasbedrijven | Bij het vrijkomen van aardgas door lekkages of iets dergelijks kunnen ex plosieve gas/lucht-mengsels worden gevormd. |
 |
Houtverwerkende industrie | Bij het bewerken van houten werkstukken komt houtstof vrij dat bijvoorbeeld in filters of silo’s explosieve stof/lucht –mengsels kan vormen. |
 |
Verfspuiterijen | De overspray die ontstaat bij het spuiten van oppervlakken met sproeipistolen in spuitcabines, kan net als de vrijgekomen dampen van oplosmiddelen met lucht explosieve atmosfeer vormen. |
 |
Landbouw | In enkele landbouwbedrijven worden installaties voor de winning van biogas geëxploiteerd. Wanneer biogas ontsnapt, bijv. als gevolg van lekkages, kunnen explosieve biogas/luchtmengsels ontstaan. |
 |
Metaalverwerkende bedrijven | Als gietproducten van metaal worden vervaardigd, kan bij de oppervlaktebehandeling (slijpen) explosief metaalstof ontstaan. Dit is met name het geval bij lichte metalen, Dit metaalstof kan in collectoren een explosierisico teweegbrengen. |
 |
Levensmiddelen en veevoederindustrie | Bij het transport en de opslag van graankorrels, suiker, enz. kunnen explosieve stoffen ontstaan. Als deze worden afgezogen en in filters gescheiden, kan in het filter een explosieve atmosfeer ontstaan. |
 |
Farmaceutische industrie | In de farmaceutische productie wordt dikwijls alcohol als oplosmiddel gebruikt. Bovendien kunnen ook andere stoffen (additieven) en hulpstoffen, bijv. lactose, worden toegepast die een stofexplosie kunnen veroorzaken. |
 |
Raffinaderijen | De in raffinaderijen gebruikte koolwaterstoffen zijn allemaal brandbaar en kunnen afhankelijk van hun vlampunt al bij omgevingstemperatuur een explosieve atmosfeer teweegbrengen. De omgeving van de aardolie verwerkende installaties wordt meestal beschouwd als een explosiegevaarlijke plaats. |
 |
Recyclingbedrijven | Bij het recyclen van afval kunnen bijvoorbeeld explosierisico’s ontstaan door bussen en andere houders met brandbare gassen en/of vloeistoffen die niet ontdaan zijn van restanten, of door papier- of kunststofstof. |
ATEX is niet alleen van belang vanwege de wettelijke verplichting, maar juist vanuit het oogpunt van de verantwoordelijkheid die een werkgever heeft voor zijn werknemers. Daarnaast zijn in het kader van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen opleidingen en certificatie op het gebied van explosieveiligheid een absolute must. Zeker gezien de enorme impact die een explosie op medewerkers, bedrijven en de maatschappelijke omgeving heeft.
Explosieveiligheid
Gas- en stofexplosies op de werkvloer komen vaker voor dan gedacht. Minimaal eens per week vindt er ergens in Nederland een ontploffing plaats met aanzienlijke schade en/of persoonlijk letsel. Wereldwijd wordt zelfs dagelijks een fabriek of gebouw vernietigd door een explosie. Explosies kunnen voorkomen worden als het gevaar door ontwerpers en gebruikers van installaties wordt onderkend. Daarom heeft de Europese Commissie richtlijnen opgesteld om veilig te kunnen werken op plaatsen waar de kans op explosies aanwezig is. In Nederland zijn deze ATEX Richtlijnen opgenomen in het Arbobesluit en het Warenwetbesluit. De ATEX Richtlijnen zijn van toepassing op arbeidsplaatsen waar explosieve atmosferen kunnen ontstaan. Kort gezegd is een explosieve atmosfeer een mengsel van zuurstof en een brandbare stof (bijvoorbeeld gassen, dampen of stof) in een bepaalde verhouding. Deze verhouding is zodanig dat het mengsel kan ontbranden en waarbij de verbranding zich na ontsteking tot het gehele mengsel uitbreidt. Hiervoor is een ontstekingsbron nodig zoals mechanische of elektrische vonken, hete oppervlakken of statische elektriciteit. De ATEX regelgeving is opgedeeld in twee richtlijnen: De ATEX 114 en de ATEX 153. De ATEX 114 (94/09/EG) heeft betrekking op apparatuur die in explosiegevaarlijke omgevingen wordt gebruikt, dit betreft o.a. CE-markering indien de fabrikant het ontwerp en de assemblage conform de ATEX 114 richtlijn heeft uitgevoerd. De ATEX 153 (1999/92/EEG) geldt voor de werkgever en heeft als doel om veilige en gezonde arbeidsomstandigheden voor de werknemer te creëren. In het kader van veilig werken dient de richtlijn ATEX 153 door een deskundige te worden geïmplementeerd. Dit houdt onder andere in dat alle medewerkers die werkzaam zijn als installatie/onderhoudskundige en medewerkers in bediening en onderhoud/gebruik over voldoende kennis te beschikken om hun werkzaamheden veilig uit te kunnen voeren.